"Ταξίδι στην άκρη της νύχτας"

"Αριστούργημα!"... "Ανοσιούργημα!"... "Μνημειώδες!"... "Ελεεινό!"... "Υψηλό!"... "Χυδαίο!"... "Κωμικό!"... "Τραγικό!"... "Κωμικοτραγικό!"... "Φιλάνθρωπο!"... [...] "Ακροδεξιό!"... "Αναρχικό!"... [...] "Έκφυλο!"... "Χειμαρρώδες!"... "Ηρωικό!"... [...]

Μυριάδες λέξεις γράφτηκαν ήδη το 1932, όταν οι εμβρόντητοι αναγνώστες σαλπάρισαν γι' αυτό το αναπάντεχο ταξίδι, που άλλαξε τα τοπία της γλώσσας, της τέχνης, της ζωής! Μυριάδες γράφονται ακόμη, γιατί το ασύγκριτο μυθιστόρημα του Σελίν εξακολουθεί να μας συγκλονίζει, να μας μεταμορφώνει, να μας μετουσιώνει. Κανείς δεν επέστρεψε, κανείς δεν θα επιστρέψει αλώβητος από την "άκρη της νύχτας".

"Μπορεί κανείς να γράψει σήμερα για τον Πάουντ χωρίς να λάβει υπόψη τις απερίγραπτου μίσους εκπομπές του υπέρ του Αξονα από τον ραδιοφωνικό σταθμό της Ρώμης κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου; Ή για τον Κνουτ Χάμσουν αφήνοντας στην άκρη τις δηλώσεις του ότι ο Χίτλερ «ήταν πολεμιστής, ένας πολεμιστής του ανθρώπινου γένους και προφήτης της δικαιοσύνης για όλα τα έθνη»; Και πώς μπορεί να αναφερθεί στον μεγάλο επίσης συγγραφέα της Γαλλίας, τον Λουί Φερντινάν Σελίν, αγνοώντας τις άθλιες αντισημιτικές μπαγκατέλες του και τον δωσιλογισμό του;

Η Ευρώπη των δικτατόρων

Αμέτρητες ερμηνείες έχουν προκριθεί προκειμένου να εξηγήσουν τη συμπάθεια ή κάποτε και τη φανατική υποστήριξη επιφανών συγγραφέων και διανοουμένων προς τις τρεις μορφές του ευρωπαϊκού φασισμού: τον ιταλικό, τον γερμανικό και τον γαλλικό, όπως αυτός ο τελευταίος εκφράστηκε από την Action Francaise του Σαρλ Μοράς. Το φαινόμενο σημάδεψε την ευρωπαϊκή κουλτούρα τόσο βαθιά που ακόμη και σήμερα, εξήντα χρόνια μετά την πολιτική και στρατιωτική ήττα του φασισμού, υπάρχουν πτυχές του που δεν έχουν ερευνηθεί.
Δεν ήταν λίγοι ωστόσο οι συγγραφείς και οι διανοούμενοι οι οποίοι μίλησαν για τις πολιτικές συνέπειες που προέκυπταν εξαιτίας της αμέριστης υποστήριξης του φασισμού από πνευματικές φυσιογνωμίες όπως οι παραπάνω. Ισως η πειστικότερη εξήγηση να έχει δοθεί από τον Τζορτζ Οργουελ, ο οποίος τόνιζε ότι την περίοδο του Μεσοπολέμου όλη η Ευρώπη βρισκόταν στα χέρια δικτατόρων εναντίον των οποίων η μόνη χώρα που είχε στυλώσει τα πόδια ήταν η Αγγλία.
Ο Πάουντ δικάστηκε για εσχάτη προδοσία μετά τον πόλεμο και διέφυγε την εκτέλεση, αφού οι φίλοι του φρόντισαν να πεισθεί το δικαστήριο ότι δεν ήταν στα καλά του όταν κραύγαζε από τον ραδιοσταθμό της Ρώμης «τα κανόνια σας (σ.σ. των Συμμάχων) δεν είναι της δημοκρατίας αλλά της εβραιοκρατίας». Ο ποιητής πέρασε έγκλειστος για 13 χρόνια στο ψυχιατρείο της Αγίας Ελισάβετ. Ο Χάμσουν, ο μεγαλύτερος σκανδιναβός πεζογράφος του 20ού αιώνα, παρέμεινε αμετανόητος ως το τέλος της ζωής του και πέθανε δυσφημισμένος. Ο Σελίν καταδικάστηκε στη Γαλλία ερήμην ως δωσίλογος (είχε καταφύγει μετά την κατάρρευση του Καθεστώτος του Βισύ πρώτα στη Γερμανία και κατόπιν στη Δανία, όπου και φυλακίστηκε), για να επιστρέψει περίπου δύο χρόνια αργότερα μετά την αμνηστία που δόθηκε στους αναπήρους πολέμου. Από τότε δεν έγραψε ούτε ένα βιβλίο της προκοπής και ως το 1961 που πέθανε έζησε μέσα στην αφάνεια και με το στίγμα του προδότη.
Πώς μπορεί να πιστέψει κανείς ότι ο άνθρωπος που έγραψε το Ταξίδι στην άκρη της νύχτας, το σημαντικότερο γαλλικό μυθιστόρημα μετά το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο του Προυστ, υποστήριζε ότι μια γαλλογερμανική συμμαχία ήταν η μόνη απάντηση εναντίον της διεθνούς εβραιομασονικής συνωμοσίας τα κέντρα της οποίας βρίσκονταν στο Λονδίνο, στην Ουάσιγκτον και στη Μόσχα; Το βιβλίο εκδόθηκε το 1932 και μόνο ύμνους απέσπασε διεθνώς. «Ο Σελίν μπήκε στη λογοτεχνία όπως οι άλλοι μπαίνουν στο ίδιο τους το σπίτι» έγραψε χαρακτηριστικά ο Τρότσκι στο «Atlantic Monthly».

«Διαμαρτυρία εναντίον της ζωής»

Σήμερα, αν έχει κανείς την υπομονή να προχωρήσει σε συγκρίσεις, θα διαπιστώσει λ.χ. ότι η Ναυτία του Σαρτρ βγαίνει κατευθείαν από τον Σελίν, ότι πολλοί ήρωες του Μπέκετ σε αυτόν θα μπορούσαν να παραπέμπουν, ότι το Σφαγείο Νο 5 του Βόνεγκατ είναι μεταπολεμικός Σελίν, όπως και τα περισσότερα από τα διηγήματα του Μπουκόφσκι, ότι ο Γουίλιαμ Μπάροουζ είναι απλώς επίγονός του, ότι ο Τροπικός του καρκίνου του Χένρι Μίλερ δεν είναι παρά ένα εκτενές εκρηκτικό σχόλιο, θα λέγαμε, στο Ταξίδι στην άκρη της νύχτας, ένα έργο τόσο επιβλητικό, τόσο σύνθετο και ταυτοχρόνως λαϊκό που διαβάζοντάς το ξεχνάς τις πολιτικές αμαρτίες του συγγραφέα. Πρώτος ο Σελίν μίλησε για την αποσπασματικότητα, τη φρίκη και τη σχιζοφρένεια της σύγχρονης ζωής, πολύ πριν από τους μπιτ (τον Μπάροουζ, τον Γκίνσμπεργκ και τον Κέρουακ). Οι παρανοϊκοί γιατροί του Μπάροουζ είναι πρώτα εξαδέλφια του γιατρού -πρωταγωνιστή στο Ταξίδι στην άκρη της νύχτας. Ο Σελίν κατόρθωσε να γράψει ένα ανεπανάληπτο αρνητικό έπος της κραυγής ως διαμαρτυρία όχι μόνο για τον τρόμο της σύγχρονης ζωής αλλά, όπως έγραψε ο Οργουελ, «ως διαμαρτυρία εναντίον της ίδιας της ζωής».
Το Ταξίδι στην άκρη της νύχτας ο Σελίν το έγραψε πριν από τις αντισημιτικές μπαγκατέλες του. Γι' αυτό και θα είχε κάθε λόγο να υποστηρίξει κανείς ότι ο αντισημιτισμός του σηματοδότησε και την καλλιτεχνική παρακμή του. Η οργή που αποπνέει το αριστούργημά του μεταβλήθηκε μέσα σε ελάχιστα χρόνια σε παραληρήματα εμπλουτισμένα με δήθεν θυμοσοφικά, έξυπνα και βιτριολικά σχόλια ενός φανατικού ο οποίος πίστεψε ότι θα διατηρούσε τη νεανική του φλόγα ανεμίζοντας τη σημαία του μίσους.
Το Ταξίδι μεταφράζεται για δεύτερη φορά στα ελληνικά - και αυτή τη φορά μόνο έπαινοι θα έπρεπε να δοθούν στη νέα του μεταφράστρια Σεσίλ Ιγγλέση-Μαργέλου. Οχι μόνο γιατί η πρώτη μετάφραση ήταν πολύ κάτω του μετρίου αλλά και επειδή η Μαργέλου κατάφερε να αποδώσει τη δύσκολη, γεμάτη εκρήξεις, ιδιωματισμούς και χάσματα γλώσσα του Σελίν σε ένα ιδίωμα που, ενώ είναι απολύτως συμβατό με τη σύγχρονη καθομιλουμένη γλώσσα των πόλεων, διατηρεί μεγάλο μέρος των αποχρώσεων και της ιδιοτυπίας του συγγραφέα."

ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ
Το ΒΗΜΑ, 02/12/2007