Ντοστογιέφσκι, Μαγιακόφσκι, Αχμάτοβα σε νέες μεταφράσεις
Οι Ρώσοι κλασικοί είναι πάλι εδώ, με νέες μεταφράσεις και νέες εκδόσεις. Ο Ντοστογιέφσκι, ο Μαγιακόφσκι, η Αχμάτοβα, ο Πάστερνακ ξανασυστήνονται και διεκδικούν νέο και σύγχρονο κοινό. Αλλά και κείμενα άλλων Ρώσων, που διεκδίκησαν τη δική τους θέση στον παγκόσμιο χάρτη των ιδεών και της πολιτικής ιστορίας μεταφράζονται και ζητούν και σήμερα την προσοχή μας, από άλλη απόσταση, με άλλη νηφαλιότητα, όπως το κείμενο του Σεργκέι Γκενάντοβιτς Νετσάγιεφ «Η κατήχηση του επαναστάτη».
Σε μια εποχή που η λογοτεχνία αναζητεί το στίγμα της, η στροφή στην κλασική λογοτεχνία μοιάζει για πολλούς σαν καταφύγιο, σαν ανάζητηση ενός κόσμου που κι εκείνος αναζητούσε το βηματισμό του στα τέλη του δημιουργικού 19ου αιώνα. Και, βέβαια, έχουν περάσει πολλά χρόνια από τις ιστορικές μεταφράσεις του Αρη Αλεξάνδρου και, όσο κι αν παραμένουν κλασικές, χρειάζεται ν’ ακολουθήσουν τη σύγχρονη γλώσσα.
Το βάρος αυτό ανέλαβαν δύο –μέχρι στιγμής– άνθρωποι: ο Δημήτρης Τριανταφυλλίδης και η Ελένη Μπακοπούλου. Ο πρώτος στις εκδόσεις «Αρμός» και η δεύτερη στις εκδόσεις «Ινδικτος».
Ο Δημήτρης Τριανταφυλλίδης έχει ζήσει και έχει σπουδάσει στη Ρωσία. Εκτός από μεταφραστής είναι και ερευνητής και τα βιβλία που μεταφράζει συνοδεύονται από στοιχεία για τη ζωή και τις συνθήκες γραφής της προεπαναστατικής και επαναστατικής Ρωσίας. Ετσι, εκτός από τα κείμενα, έχουμε τη δυνατότητα να διαβάσουμε το κλίμα της εποχής, την προσωπικότητα των συγγραφέων, τις συνθήκες που επηρέασαν τη ματιά και τη γραφή τους.
Από στόμα σε στόμα
Στο «Ρέκβιεμ» της Αννας Αχμάτοβα –«της χρυσόστομης Πασών των Ρωσιών», όπως την αποκαλούσε η Μαρίνα Τσβετάγιεβα– εκτός από μία εκτενή περιγραφή της ζωής της διαβάζουμε στο επίμετρο: «Εγραφε τα ποιήματα αυτά η Αννα Αχμάτοβα στο μυαλό της. Τα αποστήθιζε και τα κουβαλούσε μαζί της. Δεν τολμούσε να τα καταγράψει σε χαρτί από το φόβο της επικείμενης σύλληψης. Τα εμπιστεύθηκε σε λιγοστούς φίλους, οι οποίοι με τη σειρά τους τα αποστήθιζαν περιμένοντας να ξημερώσουν καλύτερες μέρες. Ετσι, τα ποιήματα αυτά, σε χρόνους σκοτεινούς και ζοφερούς, κυκλοφορούσαν από στόμα σε στόμα ως σφαγμένο παράπονο σε έναν κόσμο καθημαγμένο από το φόβο». Το «Ρέκβιεμ» γράφτηκε στην πιο σκληρή εποχή των σταλινικών διώξεων. Η Αννα Αχμάτοβα πέθανε το 1966, όταν ήδη είχε αναγκαστεί να γράψει ύμνους για τον Στάλιν. Στην ιστορία της λογοτεχνίας, όμως, πέρασε για όλα τα υπόλοιπα ποιήματά της και για τη γενναία στάση ζωής της.
Μονόλογος–κραυγή
Το 1871, εκδόθηκαν «Οι Δαιμονισμένοι», στις σελίδες του οποίου ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι κατέγραφε έναν κόσμο ταραγμένο, ανήσυχο και καταστροφικό. Οι ήρωές του εκδηλώνουν τα παράδοξα της ψυχής τους και τότε το «τέρας» που υπάρχει στο βάθος της αναδύεται και τραβάει και τους ίδιους στην άβυσσο. Νέα μετάφραση των «Δαιμονισμένων», νέα μετάφραση και της νουβέλας «Μειλίχια» – την ίδια που ανέβασε το χειμώνα ο Λευτέρης Βογιατζής ως «Ημερη», στην ίδια που βασίστηκε και η σκηνοθέτις Φωτεινή Σισκοπούλου για την ταινία της «Rakushka» (Κοχύλι). Ο Δημήτρης Τριανταφυλλίδης προτίμησε το «Μειλίχια» γιατί «ανταποκρίνεται πληρέστερα τόσο στην πρωτότυπη ρωσική λέξη (κρότκαγια) όσο και στο νόημα του μηνύματος που ήθελε να μεταφέρει ο συγγραφέας στον αναγνώστη». Πρόκειται για έναν μονόλογο – «ουρλιαχτό, κραυγή». Ο Ντοστογιέφσκι εμπνεύστηκε την ιδέα από μια είδηση που διάβασε στις εφημερίδες το 1876: για την αυτοκτονία της Μαρίας Μπορίσοβα, η οποία έπεσε από τον πέμπτο όροφο του κτιρίου στον οποίο έμενε, απογοητευμένη από τη ζωή της, και τις δυσκολίες επιβίωσης στην Πετρούπολη. Πρόκειται για την εξομολόγηση ενός νάρκισσου και δεσποτικού ανθρώπου, πάνω από τη νεκρή γυναίκα του και ταυτόχρονα είναι η θέση των γυναικών στη ρωσική κοινωνία του 19ου αιώνα.
Παράλληλα ο ίδιος μεταφραστής έδωσε στα ελληνικά, για πρώτη φορά, τον δημοσιογράφο Ντοστογιέφσκι και τα κείμενα που δημοσίευε στο «Ημερολόγιο» (εκδ. Αρμός, επίσης). Αρθρα πολιτικά, κοινωνικά, λογοτεχνικά. Στις γραμμές τους παρακολουθούμε έναν μεγάλο πνευματικό άνθρωπο, που δεν τον αφορούσε μόνο η λογοτεχνική γραφή, αλλά και όσα συνέβαιναν γύρω του. Για τα πολιτικά και προσωπικά πάθη, για τις πνευματικές αναζητήσεις, για το διάλογο που έκαναν οι πολίτες, οι πολιτικοί, οι διανοούμενοι.
Ερωτας και αυτοκτονία
Από μία άλλη μεγάλη ποιήτρια κυκλοφόρησαν τον περασμένο μήνα οι ερωτικές της επιστολές: τα «Γράμματα στον “Ελικώνα”» της Μαρίνας Τσβετάγιεβα σε δίγλωσση έκδοση, μετάφραση και επίμετρο Δήμητρας Κονδυλάκη (εκδ. Γαβριηλίδης). Ενας καταιγισμός λέξεων και συναισθημάτων, ένα σύμπαν μακρινό σε μας όπου «το αρσενικό και το θηλυκό, η δύναμη και η αδυναμία, η ποίηση και η ζωή είναι αξεδιάλυτα ενωμένα». Η Τσβετάγιεβα βλέπει μια τυχαία σχέση ως την απόλυτη σχέση, την απόλυτη σύγκρουση, τον απόλυτο έρωτα. Κι όλα αυτά τροφοδοτούν και κινητοποιούν τη διαδικασία της ποίησης.
Μόλις μπήκε το καλοκαίρι έφτασε και η νέα μετάφραση του κλασικού ποιήματος του Μαγιακόφσκι «Σύννεφο με παντελόνια» (μετ. Δημήτρης Τριανταφυλλίδης, εκδ. Αρμός), με παρόν το σχεδίασμα αυτοβιογραφίας που είχε γράψει ο εμβληματικός Ρώσος ποιητής. «Είμαι ποιητής. Γι’ αυτό και είμαι ενδιαφέρων. Γι’ αυτό και γράφω ποίηση. Για όλα τα υπόλοιπα γράφω μόνο αν περισσέψουν λέξεις», είναι οι φράσεις με τις οποίες ξεκινάει ένα γοητευτικό, παρότι λιτό, πορτρέτο της ζωής του. Σ’ αυτές τις λίγες σελίδες χώρεσε η ανήσυχη και σύντομη ζωή ενός ανθρώπου που παθιάστηκε, εμπνεύστηκε, οραματίστηκε, πικράθηκε από τους ανθρώπους που ανέλαβαν να πραγματοποιήσουν όσα πίστευε και τέλος αυτοκτόνησε. Ομως, «βρήκε τον εαυτό του στην ποίηση». Στο ίδιο βιβλίο μπορούμε να πάρουμε μια μεγάλη γεύση του κλίματος της εποχής, αφού για τον Μαγιακόφσκι γράφουν η Μαρίνα Τσβετάγιεβα, ο Μπορίς Πάστερνακ και ο Ιγκόρ Σεβεριάνιν. Ενα βιβλίο με εκπλήξεις, με κείμενα που πρωτοδιαβάζουμε για εποχές και προσωπά μυθικά, που πλούτισαν και την ιστορία του 20ού αιώνα και τη λογοτεχνία της.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου