Το έργο «Ιστορία ενός αιχμαλώτου» του Στρατή Δούκα μέσα από τον υπόκωφο αχό της Μικρασιατικής εκστρατείας παρουσιάζει με καθηλωτική μετριοπάθεια το φυσικό, ηθικό και ψυχικό ευτελισμό ενός ανθρώπου, που δεν αξιώνει μια θέση μεταξύ των ηρώων, απλώς μια θέση μεταξύ των ζωντανών…
Ακριβώς αυτή η αντιηρωική διάσταση του πρωταγωνιστή είναι που υπογραμμίζει ότι ο πόλεμος δεν είναι ούτε έπος ούτε πανηγύρι αλλά απαθλίωση και εκδήλωση αρχέγονων ενστίκτων: του αυτάρεσκου σαδισμού του νικητή από τη μια και του ορμέμφυτου της επιβίωσης του διωκόμενου από την άλλη. Έτσι, η εξαίρετη αυτή αφήγηση του Στρατή Δούκα μετουσιώνεται σε ένα σιωπηλό φιλειρηνικό μανιφέστο, σε μια ήρεμη πρόσκληση συναδέλφωσης και παράλληλα σε ένα αίτημα μνήμης: ιστορικής και λαϊκής. « Η μνήμη είν’ ένα ωραίο καθήκον μέσα στη ζωή » λέει ο ίδιος, καθώς νιώθει πως το έργο του συνιστά ένα « Λαϊκό λουλούδι του Λόγου », που αξίζει να διαφυλαχθεί από τη διαβρωτική επίδραση του χρόνου.
Και πράγματι, η γλώσσα του Αιχμαλώτου βλασταίνει –άμεση, ζωντανή, ρέουσα– μέσα από τα μικρασιατικά χώματα. « Από τις πρώτες αράδες αρχίζεις ν’ ακούς τα μικρασιατικά ελληνικά. Όχι ιδιωματικά στο λεξιλόγιο αλλά στη σύνταξη κάπως…» θα γράψει ο Γιώργος Ιωάννου.
Το λακωνικό ύφος, με τον πυκνό και αστόλιστο λόγο, η έλλειψη σχολιασμού και συναισθηματικών εξάρσεων, η ισόρροπη ανάπτυξη διαλογικών μερών και αφήγησης με άξονα την αρχή της οικονομίας (και της αποφυγής του περιττού), η κλιμακούμενη αγωνία για το τέλος του ήρωα και οι ψυχικές μεταπτώσεις, που γεννά στον αναγνώστη η παρατεινόμενη περιπέτεια του Αιχμαλώτου, η δόμηση της ιστορίας βάσει Αρχής-Μέσης-Τέλους (και μάλιστα τέλους κάθαρσης / απολύτρωσης για όλους) είναι στοιχεία που διεγείρουν την αβίαστη μέθεξη του αναγνώστη, ο οποίος διαπιστώνει –διαισθητικά ή κριτικά– την αρτιότητα του έργου σε πολλά επίπεδα.
Τέλος, η Ιστορία ενός αιχμαλώτου επιφυλάσσει για τον ανυποψίαστο αναγνώστη και μια έκπληξη στην κατακλείδα της. Παρά το ότι συνιστά αφήγηση σε α΄ πρόσωπο αποκλειστικά, δεν αποτελεί αυτοβιογραφία ούτε προσωπική μαρτυρία του Στρατή Δούκα. Βέβαια, το ερώτημα μένει και επιμένει: πού τελειώνει ο Αιχμάλωτος και πού αρχίζει ο Δούκας; Τα όρια είναι δυσδιάκριτα, καθώς ο Δούκας για πενήντα περίπου χρόνια επεξεργαζόταν με πλαστικότητα τον πυρήνα μιας ιστορίας, που προφανώς άγγιξε και στέγασε κάποια βιώματα από τη δική του – εξωτερική ή εσωτερική- πραγματικότητα.
Ας κλείσουμε με μια προσωπική αίσθηση: αυτό που συγκινεί στην «Ιστορία ενός αιχμαλώτου» είναι ότι αντικαθρεφτίζει τις θεμελιώδεις αξίες, που τίμησε ο Στρατής Δούκας με το βίο και την πολυδιάστατη δραστηριότητά του. Η ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΤΗΤΑ, Η ΑΠΛΟΤΗΤΑ και ο ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ συνιστούν τη συνεπή οπτική γωνία θέασης του έργου, της βιοθεωρίας και της ζωής του Δούκα, λειτουργώντας ταυτόχρονα και ως μια πρόταση για τη δική μας πολιτεία…
Για την ομάδα ανάγνωσης της Βιβλιοθήκης Λιβαδειάς
Κατερίνα Δημόκα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου