Η Λογοτεχνία στο απόσπασμα
“Δεν ήθελα να γράψω ένα ωραίο βιβλίο. Ημουν τρομακτικά φιλόδοξος. Εγραψα ένα βιβλίο για να αλλάξω τα πράγματα. Ηθελα να σπάσω τη σιωπή και να προκαλέσω αγανάκτηση στους αναγνώστες μου. Εδώ που τα λέμε, μακάρι να είχα γράψει απλά ένα ωραίο βιβλίο. Θα ζούσα πολύ καλύτερα σήμερα”. Τη δήλωση αυτή έκανε σε συνέντευξή του ο Ναπολιτάνος συγγραφέας Ρομπέρτο Σαβιάνο, του οποίου το μυθιστόρημα «Γόμορρα» (Εκδόσεις Πατάκη) αποκάλυψε την εγκληματική δραστηριότητα και τους μηχανισμούς της Καμόρα στη Νάπολη.
Και μπορεί βέβαια το βιβλίο να έγινε διεθνές μπεστ σέλερ, να μεταφράστηκε σε σαράντα επτά γλώσσες, να έγινε ταινία στις Κάννες και να χαιρετίστηκε ως το πιο σημαντικό βιβλίο της δεκαετίας, όμως η ζωή του συγγραφέα σήμερα βρίσκεται σε κίνδυνο. Η Μαφία της Νάπολης έχει εκδώσει «Συμβόλαιο θανάτου» με λήξη μέχρι το τέλος του 2008 για τον 29χρονο συγγραφέα, ο οποίος τα τελευταία δύο χρόνια φρουρείται και ζει σε αναγκαστική απομόνωση. Ο Ρομπέρτο Σαβιάνο, στον οποίο έχουν εκφράσει συμπαράσταση Νομπελίστες και διεθνείς οργανώσεις, έχει ανακοινώσει ότι σκοπεύει να εγκαταλείψει την Ιταλία, σε μια απελπισμένη προσπάθεια να διασώσει τη ζωή και την ψυχική του ισορροπία.
Σε μια εποχή που η βιομηχανία του βιβλίου παράγει πλήθος από «ωραία μυθιστορήματα» και σε μια κοινωνία που υπερηφανεύεται για τις ελευθερίες της, αποδεικνύεται ότι η ελευθερία του λόγου έχει κάποια όρια. Αποδεικνύεται ότι υπάρχουν θέματα «απαγορευμένα», είτε επειδή θίγουν πολύ ισχυρά συμφέροντα είτε επειδή έρχονται σε αντίθεση με διάφορες μορφές φανατισμού. Ο φόβος των αντιδράσεων και των αντιποίνων, οι απειλές για τη ζωή συγγραφέων δεν είναι κάτι σπάνιο και αποδεικνύουν ότι η ελευθερία του λόγου έχει μεγάλο κόστος, ακόμη και σήμερα. Στην… Αγρια Δύση τού σήμερα, υπάρχουν συγγραφείς επικηρυγμένοι!
Η περίπτωση Ρουσντί
Από τους πρώτους υπερασπιστές του Ρομπέρτο Σαβιάνο ήταν ο ινδικής καταγωγής συγγραφέας Σαλμάν Ρουσντί, η περιπέτεια του οποίου με τους φανατικούς ισλαμιστές για το βιβλίο του «Σατανικοί στίχοι» τον έκανε γνωστό παγκοσμίως, αλλά και τον υποχρέωσε να ζήσει για αρκετό διάστημα με την απειλή του θανάτου. Το βιβλίο που εκδόθηκε το Σεπτέμβριο του 1988 θεωρήθηκε βλάσφημο για τον Μωάμεθ, απαγορεύτηκε σε όλες τις μουσουλμανικές χώρες, ενώ αντίτυπά του σε Αγγλία και ΗΠΑ παραδόθηκαν στην πυρά. Στις 14 Φεβρουαρίου του 1988 ο θρησκευτικός ηγέτης του Ιράν, Αγιατολάχ Χομεϊνί, εξέδωσε «φετφά», δηλαδή διάταγμα με το οποίο κάθε «καλός μουσουλμάνος» είχε το ιερό καθήκον να σκοτώσει το «βλάσφημο Ρουσντί». Στη θανατική ποινή προστέθηκε και επικήρυξη 3 εκατομμυρίων δολαρίων που πρόσφερε Ιρανός επιχειρηματίας. Ο Ρουσντί υποχρεώθηκε να εξαφανιστεί για αρκετά μεγάλο διάστημα, ενώ οι φανατικοί μουσουλμάνοι δολοφόνησαν τον Ιάπωνα μεταφραστή του Χιτόσι Ιγκαράσι και τραυμάτισαν σοβαρά τον Ιταλό μεταφραστή και το Νορβηγό εκδότη του.
Ο Παμούκ και οι γενοκτονίες
Σε εξαφάνιση όμως υποχρεώθηκε και ο Τούρκος Νομπελίστας συγγραφέας Ορχάν Παμούκ στις αρχές του 2007, μετά τις αντιδράσεις που δημιουργήθηκαν στη χώρα του για τις δηλώσεις του σε ελβετική εφημερίδα για την γενοκτονία των Αρμενίων και των Κούρδων.
Η δήλωση του Παμούκ «τριάντα χιλιάδες Κούρδοι και ένα εκατομμύριο Αρμένιοι σκοτώθηκαν σ’ αυτή τη γη και κανείς εκτός από μένα δεν τολμά να μιλήσει γι’ αυτό» προκάλεσε μεγάλη αναστάτωση στη χώρα του, που αρνείται κατηγορηματικά ότι υπήρξε γενοκτονία Αρμενίων, και ο συγγραφέας οδηγήθηκε σε δίκη για «δημόσια υποτίμηση και δυσφήμηση της τουρκικής ταυτότητας».
Την ίδια περίοδο, άλλωστε, ο Παμούκ είχε δεχτεί απειλές για τη ζωή του, με αποτέλεσμα να μεταβεί στις ΗΠΑ, όπου παρέμεινε για κάποιο χρονικό διάστημα σε άγνωστη διεύθυνση.
Τον περασμένο Οκτώβριο πάντως, ο Παμούκ, που στο μεταξύ είχε επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη, μίλησε στα εγκαίνια της Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου της Φρανκφούρτης και καταδίκασε το επίμαχο άρθρο 301 του τουρκικού Ποινικού Κώδικα, καθώς και την απαγόρευση του You Tube στη χώρα του, αλλά εξέφρασε αισιοδοξία για το μέλλον της λογοτεχνίας στην Τουρκία.
Κάτω τα χέρια από τον Μωάμεθ
Από το «φετφά» όμως με τον οποίο απειλήθηκε ο Σαλμάν Ρουσντί κινδύνεψαν και άλλοι συγγραφείς που τόλμησαν να αναφερθούν στον προφήτη Μωάμεθ.
Ανάμεσά τους ήταν ο Δανός δημοσιογράφος, συγγραφέας και εκδότης της εφημερίδας «Jyllands-Posten» Φλέμινγκ Ρόουζ, που θεωρήθηκε υπεύθυνος για τη δημοσίευση των περίφημων σατιρικών «σκίτσων του Μωάμεθ» το Σεπτέμβριο του 2005. Πριν από λίγο καιρό, άλλωστε, στο στόχαστρο βρέθηκε το ιστορικό μυθιστόρημα της δημοσιογράφου Sherry Jones με τίτλο «The Jewel of Medina» με θέμα τη ζωή της Αϊσά, μίας από τις συζύγους του Προφήτη.
Ο εκδοτικός κολοσσός Random House, που εκδίδει στην Αμερική και τον Ρουσντί, είχε αγοράσει τα δικαιώματα για το βιβλίο έναντι $100.000 με σκοπό να το εκδώσει τον Αύγουστο. Ομως, η έκδοση ακυρώθηκε λόγω απειλών που δέχτηκαν οι εκδότες και τελικά το βιβλίο κυκλοφόρησε στην Αμερική από τον Beaufort Books και στη Μ. Βρετανία από τους Gibson Square.
Ψευδώνυμα ασφαλείας
Ενα αντίδοτο για το φόβο της «επικήρυξης» είναι σαφώς η συγγραφή με λογοτεχνικό ψευδώνυμο. Τη λύση αυτή είχε επιλέξει για πολλά χρόνια ο διακεκριμένος Αλγερινός συγγραφέας Γιασμίνα Χάντρα, τον οποίο ο Νομπελίστας Τζ. Μ. Κούτσι έχει χαρακτηρίσει «έναν από τους μεγαλύτερους συγγραφείς τού σήμερα». Το 2001 αποκαλύφθηκε ότι πίσω από το γυναικείο λογοτεχνικό ψευδώνυμο βρισκόταν ο αξιωματικός του Αλγερινού στρατού Μοχάμεντ Μουλεσεχούλ, που υιοθέτησε το ψευδώνυμο για να αποφύγει τα αντίποινα και τη λογοκρισία. Μία λύση την οποία πιθανόν θα ευχόταν να είχε επιλέξει ο Ρομπέρτο Σαβιάνο σήμερα…
Πατρίς, θρησκεία και μαφία
Ενα μεγάλο μέρος των απαγορεύσεων και των διωγμών οφείλονται στη θρησκεία, κάτι που εμείς το γνωρίσαμε παλαιότερα διότι αργότερα τα βιβλία που κυνηγήθηκαν ήταν πολιτικά και όχι θρησκευτικά. Εδώ όμως ζούμε ένα μεσαίωνα και σε πολλές χώρες υπάρχει μια εικονική δημοκρατία. Μια τέτοια περίπτωση είναι στην Τουρκία με το άρθρο 301. Υπάρχει όμως και ένα τρίτο καινούργιο φαινόμενο που δεν υπήρχε παλαιότερα και είναι η περίπτωση του Ρομπέρτο Σαβιάνο με το «Γόμορρα». Δηλαδή, το οργανωμένο έγκλημα έχει αποκτήσει τέτοια ισχύ και τέτοιο χρήμα που θεωρεί τους συγγραφείς εμπόδιο στην οικονομική του ανάπτυξη. Εγώ είπα κάποτε δημόσια στη Γερμανία ότι αν όλος ο κόσμος αξιολογεί την επιτυχία με βάση τη σχέση χαμηλή επένδυση-υψηλό κέρδος, τότε ο πιο επιτυχημένος επιχειρηματίας είναι η μαφία. Ακόμη δεν έχουμε καταλάβει στη Δύση την τεράστια ανάπτυξη του οργανωμένου εγκλήματος.
Πέτρος Μάρκαρης (συγγραφέας και πρόεδρος του ΕΚΕΒΙ)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου