Η Ολγα Μπρούμα ζει εδώ και τέσσερις δεκαετίες στις ΗΠΑ, γράφει στα αγγλικά, αλλά η ποίησή της έχει ελληνική ψυχή
Η Ολγα Μπρούμα έχει κλείσει 41 χρόνια ζωής στην Αμερική. Εφυγε από την Αθήνα για να σπουδάσει αρχιτεκτονική με υποτροφία του Ιδρύματος Fulbright και έγινε μία από τις πλέον καταξιωμένες ποιητικές φωνές. Τα ποιήματά της –γραμμένα πάντοτε στα αγγλικά– έχουν πνοή ελληνική. Κλείνουν μέσα τους τη Σαπφώ και τον Ελύτη. Εχουν αισθησιασμό, λυρισμό, μια μαλακή, βαθιά γυναικεία ουσία που δονεί τον αναγνώστη. Κόρη στρατιωτικού πέρασε την παιδική και εφηβική ηλικία σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Στην ενηλικίωσή της συνέχισε το ταξίδι σε πολλές γωνιές της Αμερικής για να ριζώσει στο Κέιπ Κοντ, όπου ζει σήμερα. Με την ευκαιρία μιας διάλεξης που έδωσε την περασμένη εβδομάδα στην Αθήνα, προσκεκλημένη του Ιδρύματος Fulbright, μίλησε στην «Κ» για τη ζωή της, τη γραφή της και τις ελπίδες που εναποθέτει στον Μπαράκ Ομπάμα
— Ποιες είναι οι πρώτες σας ενθυμήσεις από την Ελλάδα;
— Γεννήθηκα στη Σύρο αλλά έζησα σε διάφορες πόλεις της Βόρειας Ελλάδας καθώς ο πατέρας μου ήταν στρατιωτικός και έπαιρνε μεταθέσεις. Μία από τις πιο έντονες παιδικές μου αναμνήσεις σχετίζεται με τον Πόλεμο. Ημουν τριών ετών και έκανα βόλτα με τη μητέρα μου στη Θεσσαλονίκη. Οι συγκρούσεις είχαν τελειώσει, αλλά πολλά από τα σπίτια ήταν ακόμα ερείπια από τους βομβαρδισμούς. Φυσούσε αέρας και σήκωνε τη σκόνη. Εμοιαζε σαν μόλις να είχαν γκρεμιστεί τα κτίρια. Αν και ήμουν πολύ μικρή, κατάλαβα στο πετσί μου τι σημαίνει πόλεμος και τι αφήνει πίσω του. Είχα συναίσθηση ακόμα και για τους διωγμούς των Εβραίων. Είχα καταλάβει ότι μπορεί να σε καταδιώκουν όχι για κάτι που έκανες αλλά για κάτι που είσαι.
— Στην Αμερική πότε πήγατε για πρώτη φορά;
— Οταν ήμουν στην Τρίτη Δημοτικού ο πατέρας μου μετατέθηκε στην Ουάσιγκτον για τρία χρόνια. Με έβαλαν σε αμερικανικό σχολείο. Ηξερα λίγο τα αγγλικά αλλά εκεί τα τελειοποίησα. Τα βιβλία στην Ελλάδα ήταν είδος πολυτελείας. Εκεί, ήταν ένα αγαθό εν αφθονία και θυμάμαι ότι πέρναγα άπειρες ώρες μέσα στη βιβλιοθήκη. Με τη γλώσσα δεν τα βρήκα σκούρα διότι η μητέρα μου ήταν Αιγυπτιώτισσα και μιλούσε με τη γιαγιά μου είτε γαλλικά είτε αραβικά όταν δεν ήθελε να την καταλάβω. Υστερα τα μέλη της οικογένειας έκαναν συχνά ταξίδια και έφερναν μαζί τους ξένα νομίσματα και καινούριες λέξεις. Μετά την Ουάσιγκτον, πήγαμε στη Λάρισα και στην Αθήνα όπου τελείωσα το Αρσάκειο.
— Πότε αρχίσατε να γράφετε ποιήματα;
— Στα 17 μου είχα βγάλει την πρώτη μου ποιητική συλλογή, η οποία λεγόταν «Ανησυχίες». Υστερα πήγα στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια να σπουδάσω αρχιτεκτονική. Δεν ήξερα όμως ότι θα μπορούσα να σπουδάσω τη γραφή. Το ανακάλυψα στα μεταπτυχιακά μου στο Ορεγκον και έκτοτε στράφηκα σε αυτό το αντικείμενο. Στις ΗΠΑ άρχισα να γράφω κατευθείαν στα αγγλικά. Ξέρετε, η γλώσσα είναι όπως τα χρήματα. Σε κάθε χώρα έχουν τα δικά τους κι εσύ πρέπει να μπορείς να προσαρμοστείς. Η γλωσσική έκφραση δεν είναι οι λέξεις, αλλά κάτι που έχει τις ρίζες του στη μελωδία, τη μουσική. Η ποίηση σχετίζεται με το τραγούδι. Ενας τραγουδιστής όταν μιλά μια ξένη γλώσσα έχει προφορά, αλλά όταν την τραγουδάει, η προφορά χάνεται. Μου αρέσει να κάνω πολλές απαγγελίες των ποιημάτων μου. Τα βιβλία με τις ποιητικές συλλογές είναι παρτιτούρες. Η ποίηση ζει στη φωνή.
Διχασμένη
— Πώς ήταν η κατάσταση όταν φύγατε από την Ελλάδα; Μόλις είχε έρθει η χούντα...
— Ο πατέρας μου ήταν διοικητής του στρατού της Αθήνας και τη νύχτα της 21ης Απριλίου ήρθαν οι χουντικοί και τον συνέλαβαν. Θυμάμαι ότι πυροβόλησαν το τηλέφωνό μας. Επειτα από λίγες ημέρες τον απελευθέρωσαν. Δεν ήθελε να με αφήσει να πάω να σπουδάσω στις ΗΠΑ αλλά τελικά επείσθη ότι έπρεπε να φύγω. Εκείνος παρέμεινε στο στράτευμα και εγώ ένιωθα διχασμένη ανάμεσα σε ένα στρατιωτικό πατέρα και στους φίλους μου που ήθελαν να κάνουν αντίσταση στη χούντα. Στην Αμερική αισθάνθηκα ότι μπορείς να κάνεις πράξη τα πιστεύω σου. Εζησα σε ωραίες έντονες εποχές. Στο Ορεγκον λ.χ. ήταν η χίπικη περίοδός μου. Μαζί με τους συμφοιτητές μου φτιάξαμε ελεύθερη κλινική, πανεπιστήμιο, πολιτιστικό κέντρο. Ηταν μια επανάσταση. Από τη φαντασία περνούσαμε στη δράση. Ηταν η εποχή της ενεργητικής φωνής: Κάναμε, ζούσαμε, αναπνέαμε, μιλούσαμε.
— Γιατί πήρατε την απόφαση να ζήσετε στο Κέιπ Κοντ;
— Eίναι ένα μέρος δίπλα στη θάλασσα με έντονη καλλιτεχνική κίνηση. Στην ποίησή μου ποτέ δεν τράφηκα από τον πλακούντα της μεγαλούπολης. Είμαι μονήρης άνθρωπος με βαθιές φιλίες και προτιμώ να ζω σε μια μικρή πόλη. Αν ζούσα στη Νέα Υόρκη λ.χ. θα έπρεπε να κερδίζω τα τριπλάσια χρήματα για να μπορώ να ζήσω και αυτό το κυνήγι των χρημάτων θα ήταν εις βάρος της γραφής μου.
— Το σώμα πρωταγωνιστεί στα ποιήματά σας
— Θυμάμαι ότι με τους φίλους και τις φίλες μου, όταν ήμουν μικρή, πάντα αγκαλιαζόμασταν. Οταν πάτησα το πόδι μου στην Αμερική, διαπίστωσα ότι ο κόσμος δεν αγγίζεται. Το άγγιγμα εκεί είχε μια ενοχική χροιά, ήταν απαγορευμένο. Ετσι άρχισα να εξασκώ την αφή με τα μάτια, με τα αυτιά. Αργότερα πήρα και δίπλωμα σωματοθεραπεύτριας. Μην ξεχνάτε ότι τα πολλά ταξίδια που έκανα στη ζωή μου με έκαναν να στραφώ στο σώμα μου, σαν να είναι το κουβούκλιό μου. Εγινα χελώνα, που κουβαλάει το σπίτι της.
— Ζήσατε εποχές όπου τα κινήματα των πολιτών ήταν ισχυρότατα στην Αμερική. Σήμερα γιατί έχουν ξεπέσει;
— Δεν ξέπεσαν τόσο όσο νομίζετε. Κοιτάξτε ποιος είναι ο νέος μας πρόεδρος. Από την άλλη, οι νέοι Αμερικανοί στα 25 αρχίζουν να συναισθάνονται ότι κάτι πάει στραβά στην κοινωνία επειδή πήγε κάτι άσχημα στη ζωή τους. Ολοι μου λένε «νόμιζα ότι αυτά συμβαίνουν μόνο στην τηλεόραση». Η Αμερική δεν είναι μόνο η εξωτερική της πολιτική. Είναι και η χώρα των άπειρων μικρών κοινοτήτων. Κάθε κοινότητα έχει τη δική της βιβλιοθήκη. Δεν πωλούνται πολλά βιβλία αλλά ο κόσμος δανείζεται βιβλία. Οι Ελληνες έχουν μια άλλη εικόνα και θεωρούν τον Αμερικανό απολίτιστο. Δεν είναι όλοι σαν τη Σάρα Πέιλιν. Υπάρχουν και Αμερικανοί που εργάζονται, αγαπούν τον διπλανό τους, διαβάζουν, ζουν ήσυχα και τα ΜΜΕ δεν τους προβάλλουν. Αυτοί ψήφισαν τον Ομπάμα. Ο νέος μας πρόεδρος είναι ένας άνθρωπος βαθιά καλλιεργημένος. Τα δύο χρόνια όπου βαλλόταν από τους Ρεπουμπλικανούς δεν έχασε ούτε λεπτό την αξιοπρέπειά του. Ξέρετε πόσες δεκαετίες έχει να γίνει η αξιοπρέπεια, ισχύς ενός πολιτικού στην Αμερική; Είναι τρομερά συγκινητικό...
Οι μελωδίες του Ελύτη
— Γιατί κάνατε μεταφράσεις των ποιημάτων του Ελύτη;
— Τον Ελύτη τον γνώρισα σαν ποιητή στα 16 μου χρόνια. Μου έμαθε ότι μπορείς να τραγουδήσεις με τη γραφή, με τις λέξεις. Να φτιάξεις μια μελωδία με 24 γράμματα. Μου άρεσαν τόσο τα ποιήματά του, που όταν πήγα στην Αμερική ήθελα να τραβήξω τους Αμερικανούς από το μανίκι και να τους τα δείξω. Ετσι άρχισα να τα μεταφράζω για να μπορέσω να μοιραστώ τη συγκίνηση που μου έδιναν. Τώρα έχω καταπιαστεί με την ποίηση της Δημουλά.
— Γιατί η Ελλάδα έχει καταφέρει να πάρει δύο Νόμπελ ποίησης και βγάζει ακόμα σπουδαίους ποιητές;
— Εχουμε ένα ιστορικό βάθος που έχουν λίγοι πολιτισμοί στον κόσμο. Πήγαινα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και έβλεπα τα αγάλματα που έγιναν πριν από χιλιάδες χρόνια και έμοιαζαν με το δικό μου σώμα. Αυτό είναι από τη μια τρομακτικό και από την άλλη καθησυχαστικό. Είναι σαν μια φωνή που σε αφήνει να λες «εγώ» αλλά από πίσω να υπάρχει το «εμείς». Στην ελληνική γλώσσα ισχύει αυτό. Στην αγγλική όχι. Εμείς έχουμε ρίζες, εκείνοι χορτάρι που το τραβάς και βγαίνει...
Βραβεία, διακρίσεις, υποτροφίες
Η Ολγα Μπρούμα αποφοίτησε από το Τοσίτσειο Αρσάκειο στην Αθήνα και το 1967 μετέβη στις ΗΠΑ, με υποτροφία του Ιδρύματος Fulbright, για να συνεχίσει τις σπουδές της. Το 1977, η πρώτη ποιητική της συλλογή με τον τίτλο «Beginning with O» κέρδισε το Yale Younger Poets Award, και ήταν η πρώτη φορά που τιμήθηκε με το βραβείο αυτό κάποιος που δεν είχε ως μητρική του γλώσσα τα αγγλικά. Εκτοτε έχει δημοσιεύσει έξι ακόμα ποιητικές συλλογές (Rave, 2000) και τέσσερα βιβλία με μεταφράσεις ποιημάτων του Οδυσσέα Ελύτη (Eros, Eros, Eros, 1999). To 2001 κυκλοφόρησε cd με αναγνώσεις ποιημάτων από τα βιβλία της. Την περίοδο αυτή ασχολείται με τη μετάφραση ποιημάτων της Κικής Δημουλά για τον εκδοτικό οίκο Yale University Press και τη σειρά Margellos World Republic of Letters Translations. Για το έργο της έχει κερδίσει υποτροφίες, μεταξύ άλλων, από τα ιδρύματα John Simon Guggenheim και National Endowment of the Arts. Είναι διευθύντρια του Τμήματος Δημιουργικής Γραφής του Πανεπιστημίου Brandeis (Βοστώνη, Μασαχουσέτη).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου