Εδώ οι επιμελητές εκδόσεων κάνουν μόνο τη «λάντζα»
Την περασμένη εβδομάδα, σε μια εκδήλωση που φιλοξενήθηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, ο συγγραφέας του «Αγγλου ασθενή» Μάικλ Οντάατζε, τιμημένος με Booker και Medicis, είπε: «Η μεγαλύτερη τύχη για έναν συγγραφέα είναι να έχει πέσει σε καλό editor». Και έχει εδώ και χρόνια τον ίδιο editor και δεν τον αποχωρίζεται. Ο Μ. Οντάατζε, όπως και όλοι οι ξένοι συγγραφείς, έχουν συνηθίσει πριν εκδοθούν τα βιβλία τους να συνεργάζονται σταθερά και για μεγάλο διάστημα με έναν άνθρωπο που έχει πράσινο φως από τον εκδότη να παρέμβει, να διορθώσει, να αφαιρέσει ή να τροποποιήσει μέρος του μυθιστορήματος. Αυτή είναι η δουλειά του editor, επιμελητή επί το ελληνικότερον. Μόνο που στην Ελλάδα αυτός ο ρόλος απλώς δεν υπάρχει. Γιατί ελάχιστοι (έως κανένας) από τους Ελληνες συγγραφείς θα δέχονταν να παρέμβει κάποιος στο κείμενό τους.
Υπάρχει όμως μια εξαίρεση. Υπάρχει ένας Ελληνας συγγραφέας, που προσθέτει ή αφαιρεί ολόκληρα κεφάλαια από τα βιβλία του, καθ’ υπόδειξη του επιμελητή του. Μόνο που αυτά συμβαίνουν στο... εξωτερικό! Ας γίνουμε πιο συγκεκριμένοι: ο Πέτρος Μάρκαρης, το προηγούμενο διάστημα, για τις ανάγκες της μετάφρασης του βιβλίου του στη Γερμανία πρόσθεσε ένα ολόκληρο κεφάλαιο στο τελευταίο του βιβλίο «Παλιά, πολύ παλιά». Για τον απλούστατο λόγο ότι η επιμελήτριά του είχε την άποψη ότι το μυθιστόρημα τελειώνει απότομα και ότι ο Πόντος (όπου διαδραματίζεται το τέλος) δεν σημαίνει πολλά για τους Γερμανούς και τους Ευρωπαίους αναγνώστες. Ο Πέτρος Μάρκαρης συμφώνησε και πρόσθεσε ένα ακόμα κεφάλαιο, το οποίο θα συνοδεύει από δω και πέρα τις μεταφράσεις του βιβλίου του στο εξωτερικό.
Αυτό το περιστατικό ήταν η αφορμή για να αναζητήσουμε το τι συμβαίνει στην Ελλάδα σε ό,τι αφορά τους επιμελητές εκδόσεων, τους λεγόμενους editors στον υπόλοιπο κόσμο. Στην Ελλάδα γίνεται μόνο τυπογραφική διόρθωση και ο διορθωτής/επιμελητής παρεμβαίνει μόνο στα πραγματολογικά στοιχεία. Είναι απαραίτητοι οι επιμελητές; Ποια ακριβώς είναι η δουλειά τους; Πόσο παρεμβαίνουν και ποιοι ευθύνονται για το ότι δεν παρεμβαίνουν όσο πρέπει; Αυτά είναι μερικά από τα θέματα που συζητησαμε με τον Πέτρο Μάρκαρη, τον Ανταίο Χρυσοστομίδη (υπεύθυνο ξένης λογοτεχνίας των εκδόσεων «Καστανιώτης») και την επιμελήτρια κειμένων Βάσω Κυριαζάκου.
«Ο επιμελητής βλέπει πράγματα τα οποία ή δεν τα έχει δει ή δεν μπορεί να τα αξιολογήσει ο συγγραφέας», λέει ο Πέτρος Μάρκαρης στην «Κ». Και ομολογεί ότι θα μπορούσε να φέρει αντιρρήσεις, αλλά ο κάθε επιμελητής οφείλει να πει τις παρατηρήσεις του, τις επισημάνσεις του, τις διορθώσεις. Η τελική ευθύνη και η τελική απόφαση είναι ασφαλώς του συγγραφέα. Ομως, «ένας σοβαρός εκδοτικός οίκος, στην Ευρώπη ή την Αμερική, δεν υπάρχει περίπτωση να μην έχει επιμελητές, οι οποίοι κάνουν υποδείξεις, παρεμβάσεις και διορθώσεις σε όλους τους συγγραφείς τους. Ισως μόνο στον Γκίντερ Γκρας να μην κάνουν. Οι περισσότεροι συγγραφείς όμως είναι ευτυχείς που υπάρχουν οι επιμελητές, γιατί τους προφυλάσσουν από αβλεψίες».
Οσο για την Ελλάδα, «δεν έχουμε επιμελητές για δύο λόγους: γιατί οι εκδότες δεν το θεωρούν απαραίτητο και οι συγγραφείς το θεωρούν παρέμβαση. Δεν είναι παρέμβαση, είναι συνεργασία. Κανένας συγγραφέας δεν πρέπει να φοβάται το έμπειρο τρίτο μάτι, πρέπει να το επιδιώκει» καταλήγει και λέει στην «Κ» ότι στην επόμενη 6η Διεθνή Εκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης προετοιμάζουν στο ΕΚΕΒΙ ένα σεμινάριο με προσκεκλημένους Γερμανούς editors.
Συμπιεσμένος χρόνος
Από τα χέρια (και από τα μάτια) της Βάσως Κυριαζάκου έχουν περάσει πολλά βιβλία και πολλοί συγγραφείς, αφού από το επάγγελμα της επιμελήτριας και της διορθώτριας βιοπορίζεται. Ξέρει τα χούγια τους, τα όριά τους, μέχρι πού δέχονται τις υποδείξεις και τις παρεμβάσεις της - που συνήθως δεν τις δέχονται. Ομως επιμένει ότι στην Ελλάδα υπάρχουν καλοί επιμελητές, αλλά διαφέρει εντελώς η διαδικασία της έκδοσης. Εδώ ο ρόλος του επιμελητή είναι πολλαπλός και σε συμπιεσμένο χρονικό διάστημα. Δηλαδή, δίνει ο συγγραφέας το βιβλίο τον Αύγουστο και πρέπει να έχει κυκλφορήσει πριν από τα Χριστούγεννα. Πού να βρεθεί χρόνος για κανονική επιμέλεια; Υστερα είναι και οι αμοιβές διαφορετικές. Ετσι, όλα συμπιέζονται. Αν ανοίξετε ένα βιβλίο του Ροθ ή του Κινγκ θα δείτε τα ευχαριστήρια και θα δείτε πόσοι άνθρωποι είναι πίσω από ένα βιβλίο. Εδώ τα βιβλία βγαίνουν σαν να είναι επίκαιρα άρθρα», λέει στην «Κ». Και προσθέτει: «Οι καλοί συγγραφείς είναι πολύ φιλικοί και συνεργάσιμοι με τους επιμελητές. Οι άλλοι δεν δέχονται τίποτα. Σου λένε “έτσι είναι το ύφος μου”, “εγώ το γράφω”. Τελικά, ο επιμελητής στην Ελλάδα είναι απλώς η λαντζέρισσα».
Διορθωτής
Ο Ανταίος Χρυσοστομίδης, που έχει μεγάλη επαφή και σχέση με μεγάλους ξένους συγγραφείς και εκδότες, ξέρει πολύ καλά πώς δουλεύουν οι εκδοτικοί οίκοι του εξωτερικού. «Ο επιμελητής εδώ διορθώνει τα ορθογραφικά λάθη και εντοπίζει πραγματολογικά σφάλματα. Ο editor έξω είναι συνυπεύθυνος του βιβλίου, και στην επιτυχία και στην αποτυχία. Και όταν δεθεί με έναν καλό συγγραφέα βγάζει πολλά λεφτά, όπως και ο συγγραφέας. Μεταξύ τους υπάρχει δέσιμο και εμπιστοσύνη. Ο συγγραφέας ακούει τον editor». Οσο για την Ελλάδα, ο Ανταίος Χρυσοστομίδης είναι σαφής: «Ούτε οι συγγραφείς ούτε οι επιμελητές μας έχουν εκπαιδευτεί σ’ αυτήν τη διαδικασία. Δεν θα εκπαιδευτούν ποτέ τέτοιου είδους editors αν δεν το θέλουν οι συγγραφείς και δεν θα εκπαιδευτούν οι συγγραφείς αν δεν υπάρξουν τέτοιοι editors. Είναι φαύλος κύκλος. Προς το παρόν οι Ελληνες συγγραφείς δεν φαίνονται διατεθειμένοι να αλλάξουν».
Μια διαδικασία που μοιάζει να αφορά ένα κλειστό κύκλωμα, αλλά αποδεικνύει πολλά για τις αντιλήψεις των εκδοτών και της εκδοτικής παραγωγής, αλλά και για τις πεποιθήσεις των συγγραφέων. Για το πώς, δηλαδή, μια δουλειά που θεωρείται απολύτως ατομική μπορεί να έχει συλλογικότητα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου