Τραγωδία στην Αλεξάνδρεια

Τόσο κοντά και τόσο μακριά. Κοντά σε απόσταση και μακριά σε νοοτροπία, τρόπο ζωής, πολιτισμό. Κι όμως, δεν πάνε πολλά χρόνια που η παρουσία του ελληνικού στοιχείου σφράγιζε δημιουργικά την πόλη. Ο λόγος για την Αλεξάνδρεια και η αφορμή για να βρεθούμε εκεί ήταν μια ακόμα «Μήδεια». Μια παράσταση που δόθηκε με την ευκαιρία της ίδρυσης του Κέντρου Ελληνιστικών Σπουδών στην περίφημη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας.

Το... απονενοημένο, όπως αποδείχθηκε, θεατρικό εγχείρημα ήταν πρωτοβουλία του «Θεάτρου Αρκαδία», το οποίο στήριξε γενναιόδωρα το υπουργείο Εξωτερικών και το υπουργείο Τουριστικής Ανάπτυξης. Κι αν οι «ειδικοί λογαριασμοί» του υπουργείου Πολιτισμού έκλεισαν, τα υπουργεία και οι ευγενικές χορηγίες φαίνεται ότι δεν τελειώνουν ποτέ. Αλήθεια, πώς κρίνονται, πώς επιλέγονται οι παραστάσεις που εκπροσωπούν την Ελλάδα στο εξωτερικό και ποιος κατόπιν εκτιμά τα καλλιτεχνικά και όχι μόνον αποτελέσματα της, χρηματοδοτούμενης από την πολιτεία, παραγωγής;

Τελικά, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς σατανικότερη τιμωρία της παιδοκτόνου Μήδειας από κάποια ανεβάσματα του συγκεκριμένου έργου! Αν ο Ευριπίδης την έσωσε στο παρά πέντε παραδίδοντάς την στον παππού Ηλιο, σήμερα, όχι μόνο σκηνοθέτες αλλά και επίσημοι πολιτιστικοί φορείς την «εκτελούν», σιγά και βασανιστικά, από το πρώτο κιόλας στάσιμο...

Η σκηνοθέτρια και ιδρύτρια του «Θεάτρου Αρκαδία», Κατερίνα Παλιού, είχε στο μυαλό της μια μεγάλη, εκθαμβωτική παραγωγή. Και σ' έναν βαθμό τα κατάφερε: πενήντα επτά φοιτητές του Πανεπιστημίου Αλεξανδρείας συγκροτούσαν τον χορό με άσπρες κελεμπίες και κουκούλες (για να είναι καλυμμένο το κεφάλι των κοριτσιών) εν είδει γλάρων που συνοδεύουν τον Ιάσονα στο ταξίδι του.

Χρειάστηκαν επίσης δύο βοηθοί σκηνοθέτη, βοηθοί σκηνογράφου, βοηθοί φωτιστή, ενδυματολόγοι, μακιγέζ και στη σκηνή η Biblioteca Alexandrina Chamber Orchestra «Baco» να συνοδεύει την παράσταση σε μουσική σύνθεση της Εφης Ράτσου. Σε υπερυψωμένο βάθρο η Μαρίζα Κωχ απέδιδε τη Φωνή των Θεών.

Θέλει να πάει στη... NASA

Η παράσταση δόθηκε στη μεγάλη αίθουσα του Conference Center της Βιβλιοθήκης και γέμισε από ευρωπαίους και άραβες θεατές. Ενα συνονθύλευμα με «προχωρημένες» σκηνοθετικά ιδέες, αντιφατικά, παλιομοδίτικα έως ερασιτεχνικά παιξίματα, συγκεχυμένο εικαστικά ύφος και στόμφο σ' έναν λόγο που ακούστηκε στην αγγλική και την αραβική γλώσσα και ήταν αποτέλεσμα κακής μετάφρασης. Το περίεργο είναι ότι στον θίασο βρίσκονταν και επαγγελματίες ηθοποιοί.

Αλλά ενδιαφέρον παρουσίασε και η ανταπόκριση του κόσμου μέσα στο μεγάλο υπερσύγχρονο θέατρο της Βιβλιοθήκης. Τα κινητά -των Αιγυπτίων- δεν σταμάτησαν να κτυπούν, κάποιοι μάλιστα μιλούσαν κανονικά. Μέσα στο πρώτο δεκάλεπτο της παράστασης άρχισαν οι αποχωρήσεις: Αλλοι, υποψιασμένοι, έφευγαν γιατί τα «είχαν δει όλα», άλλοι για να μιλήσουν στο τηλέφωνο ή να καπνίσουν και επέστρεφαν κανονικά μπροστά από τη σκηνή, άλλοι επειδή τους απωθούσε η γλώσσα... Δεν καταλάβαμε τι κατάλαβαν οι αιγύπτιοι θεατές ούτε γιατί τα χειροκροτήματα ανακατεύονταν με τσιριχτά γέλια τις στιγμές που η Μήδεια (Κατερίνα Παλιού) βογκούσε από ερωτικό πόνο στη σκηνή...

Ωστόσο η σκηνοθέτρια και πρωταγωνίστρια ήταν ευχαριστημένη και συγκινημένη. Μάλιστα μας είπε ότι έκανε αίτηση και στη NASA προκειμένου να παίξει με την ομάδα της στο διάστημα -δεν είναι καθόλου αστείο- αλλά, «επειδή οι άνθρωποι είναι σοβαροί, δεν της απήντησαν»...
Η μη κυβερνητική οργάνωση «Αρκαδία» επιθυμεί να διαδώσει το αρχαίο ελληνικό θέατρο στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα τονίζεται στο σχετικό διαφωτιστικό έντυπό της. Τα έργα που κάνει αποδίδονται στην αρχαΐζουσα αλλά και σε avant garde μορφή! Αξιοποιούνται καλλιτέχνες απ' την εκάστοτε χώρα και ο αριθμός των επί σκηνής συντελεστών ανέρχεται από 12 έως 100 άτομα, μαζί με χορωδίες, συμφωνικές ορχήστρες, χορό. Για να προετοιμαστεί η παράσταση παραδίδονται σεμινάρια επί τρίμηνο με την αρωγή διπλωματικών αρχών... Το επόμενο μεγαλεπήβολο βήμα της Κατερίνας Παλιού είναι Σέξπιρ: «Αντώνιος και Κλεοπάτρα». Πού αλλού; Στην Αλεξάνδρεια...

Κι όλα αυτά με αφορμή τη λειτουργία του Κέντρου Ελληνιστικών Σπουδών τον Ιανουάριο του 2009, το οποίο οφείλει την ίδρυσή του στη συνεργασία της Βιβλιοθήκης και του Πανεπιστημίου Αλεξανδρείας με το Ιδρυμα Ωνάση και το Ιδρυμα Βαρδινογιάννη. Στόχος του Κέντρου είναι να συμπληρώσει το κενό των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων στην Αίγυπτο στις ελληνιστικές σπουδές. Φιλοδοξεί να προσελκύσει ακαδημαϊκούς απ' όλο τον κόσμο που ενδιαφέρονται να αποκτήσουν πτυχία, μεταπτυχιακούς και διδακτορικούς τίτλους.

Η παράσταση της «Μήδειας» μας κράτησε πέντε μέρες στην Αλεξάνδρεια. Φιλοξενούμενοι της παραγωγής, αξιοποιήσαμε την ευκαιρία να περιπλανηθούμε στη πόλη, πολιτιστική πρωτεύουσα του κόσμου κάποτε, πόλη των μύθων και των ηδονών. Σήμερα ελάχιστα διάσπαρτα ίχνη ή μυρωδιές θυμίζουν την τραγουδισμένη πόλη του Κ. Καβάφη και του συγγραφέα του «Αλεξανδρινού Κουαρτέτου», Λόρενς Ντάρελ. Ο φάρος κοντά στο Κάστρο, κάποια δοξασμένα παλιά, παρηκμασμένα πλέον ξενοδοχεία σαν το «Σίσελ» ή καφέ όπως το «Τριανόν» και φυσικά η ατελείωτη παραλία της Κορνίς.

Αυτοκίνητα και άμαξες

Το σπίτι του Καβάφη, στο τελευταίο πάτωμα ενός κτιρίου απέναντι από τον Αγιο Σάββα και πάνω από δυο ακμαία στον καιρό τους μπορντέλα, είναι τόπος μουσειακός. Το διαμέρισμα έχει αγοραστεί από το ελληνικό προξενείο. Είναι επιπλωμένο με πράγματα που παραπέμπουν στην εποχή που έζησε ο ποιητής και υλικό που αφορά το έργο του. Ο διευθυντής του Ελληνικού Πολιτιστικού Οργανισμού, Μ. Μαραγκούλης, στην Αλεξάνδρεια θέλει να το ζωντανέψει. Σκέφτεται για το μέλλον βραδιές ποίησης υπό το φως το κεριών.

Τον τόνο στην πολύβουη καθημερινότητα δίνει ο ακατάπαυστος ήχος της κόρνας. Οι οδηγοί κορνάρουν συνεχώς, επίμονα, με διαβολεμένη μανία. Οταν αποφασίζεις να διασχίσεις την παραλιακή λεωφόρο των αμέτρητων χιλιομέτρων βάζεις στοίχημα με την ίδια τη ζωή σου. Αυτοκίνητα και άμαξες που σέρνουν άλογα ξεχύνονται στους δρόμους κι όποιον πάρει ο χάρος. Φανάρια ή τροχονόμοι δεν υπάρχουν. Αναγκάζεσαι να μπεις στη μέση του δρόμου και χειρονομώντας απελπισμένα να προκαλείς τους οδηγούς να κόψουν ταχύτητα. Με τα ταξί, όλα Lada, κάνεις συμφωνία για την τιμή -η οποία για την ίδια απόσταση ποικίλλει- πριν επιβιβαστείς.
Στην Κορνίς, δεκάδες καφενεία με τραπεζάκια έξω και ναργιλέδες, ενώ στα στενοσόκακα, μικρομάγαζα το ένα δίπλα στο άλλο πουλούν ό,τι φανταστείς. Ολα εδώ γίνονται με ραχάτι. Και οι αγορές με σκληρά παζάρια. Στις βιτρίνες όλα είναι... ανευλαβώς ανακατεμένα: σέξι εσώρουχα, υπολογιστές, κελεμπίες και μακριά, παλιομοδίτικα, φορέματα. Συχνά βλέπουμε κατσίκες δεμένες έξω από φαρμακεία ή μαγαζιά με καλλυντικά που περιμένουν ήσυχα τον αφέντη τους!

Τα τραμ τραμπαλίζονται στους δρόμους και η φωνή του μουεζίνη βγαίνει από τα μεγάφωνα. Τι να ψέλνει σ' αυτό τον αργόσυρτα επαναλαμβανόμενο τόνο; Αινεί «την τελειότητα του Θεού του Αιώνιου» τρεις φορές, αλλάζοντας κάθε φορά κλίμακα στη φωνή. Στον δρόμο συναντούσαμε άντρες μ' ένα σημάδι στη μέση του μετώπου. Και όταν ρωτήσαμε, μας είπαν ότι είναι τραυματισμοί που δημιουργεί η επαφή του κεφαλιού στη γη κατά τις προσευχές.

Σπάνια θα συναντήσεις γυναίκα ακάλυπτη. Πολλές είναι ολότελα «κλειστές», ακόμα και στα χέρια φορούν γάντια. Το βιοτικό επίπεδο είναι πολύ χαμηλό. Με απούσα τη μεσαία τάξη, η κοινωνική ανισότητα είναι προκλητική: πολλοί και πολύ φτωχοί, λίγοι εύποροι και πολύ πλούσιοι.

Κτίρια ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής από την εποχή της αποικιοκρατίας δεσπόζουν δίπλα σε παλιά, σαραβαλιασμένα -που μοιάζουν εγκαταλελειμμένα όμως δεν είναι. Οι ιδιοκτήτες δεν έχουν δικαίωμα αύξησης των ενοικιοστασίων εδώ και χρόνια, με αποτέλεσμα διαμερίσματα πολλών τετραγωνικών να μισθώνονται για πέντε ευρώ τον μήνα αλλά οι ενοικιαστές να τα εγκαταλείπουν στο έλεος της φθοράς του χρόνου. Το μοναδικό μπαρ της πόλης, που κάποτε ανήκε σε Ελληνα, είναι το «Σπιτ Φάιαρ»...

Η καθαριότητα σίγουρα δεν αποτελεί το φόρτε των Αιγυπτίων. Τα τζάμια στα παλιά, αποικιακού ρυθμού ξενοδοχεία, με τις σκαλισμένες μετόπες και τα ζωγραφισμένα ταβάνια, δείχνουν να έχουν καθαριστεί ελάχιστες φορές. Οι δρόμοι είναι γεμάτοι σκουπίδια και η παραλία μετατρέπεται καθημερινά σε χαβούζα. Ολες τις ώρες της ημέρας ζευγάρια, οικογένειες, έφηβοι αράζουν στα πεζούλια και τα μπλόκια της παραλίας. Αλλοι ψαρεύουν κι άλλοι χαζεύουν νωχελικά. Εχουν μαζί το κολατσιό τους ή αγοράζουν παγωτό απ' τον υπαίθριο παγωτατζή. Ο,τι περισσεύει από το φαγητό εκτοξεύεται με φυσικότητα στο νερό...

Μάθαμε ότι τα μέτρα καθαριότητας που έχει πάρει μέχρι σήμερα ο δήμος πέφτουν στο κενό. Κάποιες φορές τα δοχεία απορριμμάτων αφαιρέθηκαν και μετακόμισαν σε σπίτια για αποθήκευση φαγητών!

Κι όμως η πόλη, βαριά από μνήμες, γητεύει ακόμα. Σαν έτοιμος από καιρό, σαν θαρραλέος, αποχαιρετάς την Αλεξάνδρεια που έχει φύγει... Αλλά τη θυμάσαι σαν το μεγάλο ποτήρι του έρωτα όπως έλεγε γι' αυτήν ο Ντάρελ: «Οσοι του ξέφευγαν ήσαν οι άρρωστοι, οι μοναξιασμένοι, οι προφήτες - όλοι εκείνοι που έχουν πληγωθεί βαθύτατα στο φύλο τους».

Της ΕΦΗΣ ΜΑΡΙΝΟΥ