Ο Χάρολντ Πίντερ, ο οποίος πέθανε παραμονή Χριστουγέννων στα 78 του χρόνια, χτυπημένος από τον καρκίνο, κινδυνεύει να μείνει στη συλλογική μνήμη περισσότερο ως πολιτικός ακτιβιστής και λιγότερο ως ένας από τους κορυφαίους θεατρικούς συγγραφείς του 20ού αιώνα. Οντως τις τελευταίες δεκαετίες είχε αφιερωθεί στην πολιτική. Ωστόσο, ο Μάρτιν Εσλιν, γνωστός από το κλασικό βιβλίο του «Το θέατρο του παραλόγου», τονίζει σε μια μελέτη του αφιερωμένη στο έργο του Πίντερ: «Οταν πρωτεμφανίστηκε ως θεατρικός συγγραφέας, τέλος της δεκαετίας του ’50 και αρχές του ’60, η δουλειά του έμοιαζε να βρίσκεται σε διάσταση με την έντονη πολιτική τάση που επικρατούσε τότε στο θέατρο και την οποία αντιπροσώπευαν άλλοι νεαροί δραματουργοί όπως ο Οσμπορν».
Ο Εσλιν παραθέτει μια δήλωση του Πίντερ στο περιοδικό «Εncounter», όπου επώνυμοι Βρετανοί κατέθεταν τη γνώμη τους για την ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ενωση. «Η απάντηση του Πίντερ ήταν η συντομότερη απ’ όλες», σημειώνει ο Εσλιν: «“Δεν έχω το παραμικρό ενδιαφέρον για το θέμα και δεν με νοιάζει τι θα γίνει”». Ομως το 1968 δήλωνε εναντίον της αμερικανικής επέμβασης στο Βιετνάμ και υποστήριζε «σαφώς το Ισραήλ». Ο πολιτικός Πίντερ, ο ακτιβιστής, ο ποιητής των καταπατημένων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ο διανοούμενος που μέσα στην αμερικανική πρεσβεία στην Αγκυρα της Τουρκίας, είπε σε Αμερικανούς και Τούρκους επίσημους ότι «πρέπει να νιώσουν τον ηλεκτρισμό στα γεννητικά τους όργανα, όπως οι συγγραφείς που κρατούνται στις τουρκικές φυλακές», εμφανίστηκε μετά τη δεκαετία του ’80. «Στην πραγματικότητα», σπεύδει να υπογραμμίσει ο Εσλιν, «πίσω από τον κατ’ εξοχήν ιδιωτικό κόσμο των έργων του, ελλοχεύουν ζητήματα που τελικά είναι κατ’ ουσίαν πολιτικά, όπως η κατάχρηση εξουσίας, ο αγώνας για ζωτικό χώρο, η σκληρότητα, η τρομοκρατία».
Διαρκές πεδίο μάχης
Τίποτα δεν είναι τυχαίο. Ο Πίντερ γεννήθηκε το 1930 στο ανατολικό Λονδίνο, όπου και μεγάλωσε, σε μια περιοχή που την περίοδο της οικονομικής κρίσης ήταν ένα διαρκές πεδίο μάχης. Εκεί ζούσαν Εβραίοι μετανάστες, με τραυματικές μνήμες από τα πογκρόμ της Ρωσίας, εκεί κατέφτασαν οι πρώτοι (τυχεροί) Εβραίοι που διέφυγαν από τη ναζιστική Γερμανία. Ο Πίντερ είναι γόνος τέτοιων Εβραίων, ανθρώπων που αναγκάστηκαν να συνυπάρξουν με άλλες φυλές - αλλά και με φασίστες. Στο Ιστ Εντ δρούσαν οι φασίστες του διαβόητου Μόσλεϊ, κι εκεί συγκρούονταν με τους αριστερούς Εβραίους. Για τον νεαρό Πίντερ το κλίμα αυτό ήταν καθοριστικό, όπως και ο τρόμος των γερμανικών βομβαρδισμών. Παρότι οι γονείς του τον είχαν στείλει στην Κορνουάλη, όταν το 1944 επέστρεψε στο Λονδίνο έζησε από πρώτο χέρι τη φρίκη των χιτλερικών V-2. «Ημουν στον δρόμο και είδα τη βόμβα να πέφτει», θα πει αργότερα. «Ερχονταν στιγμές που άνοιγα την πίσω πόρτα κι έβλεπα τον κήπο μας να φλέγεται. Το σπίτι μας δεν κάηκε, αλλά υποχρεωθήκαμε να το εγκαταλείψουμε πολλές φορές. Κάθε φορά που φεύγαμε, έπαιρνα και το μπαστούνι μου του κρίκετ». Οπως έχει τονίσει ο επίσημος βιογράφος του Μάικλ Μπίλινγκτον, «ήταν μια καθημερινή εμπειρία ζωής και θανάτου», η οποία σφράγισε την ψυχή του με αισθήματα μοναξιάς, έκπληξης, αποχωρισμού και απώλειας - βασικά θέματα σε όλα του τα βιβλία.
Σε ηλικία δεκαεννιά χρονών ο Πίντερ πέρασε από δύο δικαστήρια όταν αρνήθηκε να υπηρετήσει στον στρατό. Ενας φίλος του ανέλαβε την υπεράσπισή του. «Εγώ υπηρετώ στον στρατό, δεν είμαι αντιρρησίας συνείδησης, αλλά μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι αυτόν εδώ, δεν πρόκειται να τον αλλάξετε ποτέ. Χάνετε τον καιρό σας». Κι όντως. Ο Πίντερ καθάρισε με μερικά πρόστιμα κι άρχισε να δουλεύει ως ηθοποιός, δημοσιεύοντας παράλληλα ποιήματα και διηγήματα.
Το 1957 θα γράψει το πρώτο του θεατρικό, το «Δωμάτιο»: «Σ’ ένα πάρτι στο Λονδίνο, έπεσα πάνω σε δύο τύπους, σ’ ένα μικρό δωμάτιο. Ο ένας ήταν μικρόσωμος και ξυπόλυτος, συζητούσε με ζωντάνια και χρησιμοποιούσε μια μάλλον λόγια γλώσσα, και στο τραπέζι δίπλα του καθόταν ένας πελώριος φορτηγατζής. Φορούσε το κασκέτο του και δεν έλεγε λέξη. Ολο αυτό το διάστημα, καθώς μιλούσε, ο μικρόσωμος άνδρας τάιζε τον μεγαλόσωμο, του έκοβε ψωμί, το άλειφε με βούτυρο κ.τλ. Λοιπόν, αυτή η εικόνα δεν με άφησε ποτέ». Κάπως έτσι ξεκινούν σχεδόν όλα τα έργα τού Πίντερ. Με κάποιους ανθρώπους σε ένα τραπέζι, σε ένα δωμάτιο, να κουβεντιάζουν, μια τελείως καθημερινή κατάσταση, μίζερη συχνά. Ομως, σταδιακά, αδιόρατα σχεδόν, ένα ασφυκτικό αίσθημα απειλής απλώνεται σε όλο το χώρο και οι τετριμμένες κουβέντες αρχίζουν να μοιάζουν με σκοτεινούς υπαινιγμούς, με διφορούμενες δηλώσεις, ενώ τα απλά, καθημερινά ερωτήματα αποκτούν τον χαρακτήρα βασανιστικής ανάκρισης. Οι θεωρητικοί έχουν αναλύσει τις περίφημες «παύσεις» και «σιωπές» του Πίντερ, την αμίμιτη αυτή ικανότητά του να μετατρέπει τη σιωπή σε «δεξαμενή λόγου». Μετά το «Δωμάτιο», θα έλθει το «Πάρτι γενεθλίων», το οποίο ήταν αποτυχία. Μόνο ο κριτικός των Sunday Times το στήριξε. Γενικά, θα πάρει χρόνο στο κοινό να προσαρμοστεί στις κοινότοπες και ταυτόχρονα τόσο ακραίες καταστάσεις του Πίντερ. Από το 1967 και μετά όμως, θα είναι μια διασημότητα. Ετσι, θα γράψει 29 θεατρικά έργα, κάμποσα σενάρια, προτού αποσυρθεί, άρρωστος αλλά μαχητικός ως προς τα πολιτικά πράγματα. Το Νομπέλ Λογοτεχνίας το 2005 θα έρθει για τα εκπληκτικής δύναμης θεατρικά του έργα. Για το τραγικό αυτό αίσθημα ότι, όπως έλεγε και ο ίδιος, «δεν χρειάζεται κάτι να είναι σωστό ή λάθος. Μπορεί να είναι ταυτόχρονα σωστό και λάθος». Δεν θα μπορούσε να υπάρξει πιο σύγχρονη δήλωση από αυτή. Και πιο πολιτική επίσης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου